Ulu Hakan ABDÜLHAMID HAN'IN BAGDAT DEMIRYOLU PROJESI

Admin

Ulu Hakan
[size=25]ABDÜLHAMID HAN'IN
[size=25]BAGDAT DEMIRYOLU PROJESI[/size]
[/size]Ali Askin
II.
Abdülhamidin Bagdat Demiryolu Projesi, dünya çapinda basli basina bir
hâdise teskil etmektedir. Bilindigi üzere Orta Asyadan beri Dogu'yu
Bati'ya baglayan en önemli ticaret yollarindan biri ve baslicasi "Ipek
Yolu" ve "Güneydogu Yolu" denen ve Cebelitarik'tan Afrika sahillerini
katettikten sonra Ümit Burnu'ndan dolasarak Hindistan'a giden yol
güzergâhidir.
Türkiye
üzerinden ve Bagdat-Musul istikâmetinden Medine'ye varacak demiryolu
güzergâhi ucuz ve rahat bir ulasim imkâni saglayacagi gibi, ticari
hareketi artinci yeralti ve yerüstü zenginliklerinden istifade imkânini
gelistirecekti. Bir yandan Musul-Bagdat-Medine fevkalâde imkânlarla
merkeze baglanirken öte yandan Musul ve Suriye üzerinden Iran ve
Pakistan'a ayrilacak hat. Orta Asya'ya kadar ulasma firsati temin
edecekti.
Istanbul-Basra
arasinda yaklasik 4 bin km'yi bulan bu proje o zamana kadar
gerceklestirilen hemen bütün hatlardan daha büyük ve kapsamlidir.
Chicago'dan Los Angeles'a giden Santa Fe hattindan (ki bu hat o tarihte
2246 km idi) ve Omaha'dan San Fransisco'ya giden Union Pasific
Demiryolu'ndan daha uzundu.
PROJENIN GAYESI
II.
Abdülhamid düsmanlarinin devamli ileri sürdükleri gibi bu projenin
amaci halife lehine puan toplamak degildir. Bu projenin teknolojik,
sanayi, ticari ve ulasim yönünden askeri ve stratejik açidan sayisiz
faydasi vardir. Bundan dolayi hatiralarinda "Hicaz
Demiryolu
insasi benim en eski hülyamdir. Bu yol devletimiz için sadece iktisadi
bakimdan büyük fayda etmekle kalmayacak ayni zamanda oradaki
kuvvetimizi saglamlastirmaya da yarayacagindan askeri bakimdan da gok
ehemmiyetli olacaktir" diyen II. Abdülhamid isin fevkalâde
suurundadir.(1)
E.M.
Earle, kitabinda Sultan II. Abdülhamid'in Bagdat Demiryolu imtiyazini
verirken "Aptal" olmadigi, ülkesinin çikarlarini gözettiginden bahisle
sunlari yazar: "Sultan Hamid ne olursa olsun, hiçbir zaman aptal
degildir. Bagdat Demiryolu imtiyazini verirken bu akilli ve ayni
zamanda otokratin bir Alman tuzagina düsmüs oldugunu düsünmek saçmalik
olur. Sultan Hamid'in vermek âdeti yoktu, vermekten kaçinmaz duruma
düstügü zaman da daima kendisi ve devleti icin sonuna kadar kâr
ettirecek seyler verirdi.(2)
Grey'in
"Ben diplomasiyi ondan ögrendim"(3) dedigi bir diplomat olan II.
Abdülhamid nasil aptal olur? Diger taraftan onu birçok yönlerden tenkit
eden tarihci Y. Hikmet Bayur, Bagdat Demiryolu projesinin Türk
mühendis, usta ve isçisinin yetismesine vesile oldugunu itiraf eder.
MALI KÜLFETI
Bahsedildigi
kadar önemli ve uzun demiryolunun en çetin problemi o gün için devlete
yükledigi agir mali yüktü. Ama sultanin dehasi onun da çaresini
bulmustu. Müslümanlar arasi dayanismayi saglayacakti. Ama bu muazzam
projenin onlara geregi gibi anlatilmasi icap ediyordu. Sultan, plânini
1900 yilinda açiklayinca gerekli paranin temini yollari arandi. Herkes
fedakârlik edecekti.
Örnek
olarak önce kendisi sahsi servetinden 2.5 milyon altin bagisladi. Sivil
ve asker devlet memurlari ayliklarindan % 10 vereceklerdi. Bütün dünya
Müslümanlarina yapilan çagri da semeresini verdi. Misir Hidiv'i, Iran
Sah'i, Haydarabat Nizami,Okyanus adalarindaki Müslüman cemaat ve
digerleri yardima kostular. Daha sonra Istiklâl Savasimizda da
yardimimiza kosacak olan Hintli Müslümanlar büyük fedakârlik yaparak
gerekli paranin üçte birini karsiladilar. Yardim toplamak için hazine
pulu ve Düyün-ü Umümiye kanali ile tahvil çikarildi.
BATILILAR BOS DURMUYOR
Ancak
Orta Dogu'nun serveti rüyalarina giren ve bu servet için istahlanan
Batililara karsi uyanik olmak gerekiyordu. Hem ihâleleri almak hem de
firsattan istifade yagmalamaya çalisacak Haçli zihniyetli is adamlarini
ilk is olarak Sultan Abdülhamid birbirine
düsürdü.
Bir hattin ihâlesini birine veriyordu ardindan bir digerini devreye
sokuyordu. Hat güzergâhinda çikarilacak tarihi ve arkeolojik eserlerin
kaçirilmamasi için gerekli talimatlari da verdi. Ileride çok
degerlenecek bu topraklarin elden çikmamasi için ve siyonistlerin eline
geçmemesi için gerekli tedbirler alindi.
II.
Abdülhamid Han hat boyu topraklari Memâliki Sahâne'den sayarak alinip
satilmasina kesin yasak getirdi. Yabancilarin topraklarda bir hak iddia
etmemeleri için gizlice bir antlasma yapti.
1904
yilina gelindiginde 4 yillik kisa bir dönem içinde 3.5 milyon altin
toplanmisti. Daha sonra bu rakam 15 milyon altina çikti.
Bir
yandan dünya pazarlarina girmemizi saglayan öte yandan demirçelik
üretimini artiran bu muazzam proje tatbikat için 18 Mârt 1902 tarihinde
Sultanin emri ile Anadolu Demiryollan Kumpanyasina verildi. Yabancilann
her an bu güzel esere gölge dusürebilecegini hesaplayan Sultan, hatlari
mümkün mertebe içeriden geçiriyordu.
Asker,
köylü, isçi olanlar dahil hatta 6.000 kisi çalismaya basladi. Sonralari
bu rakam 700.000'e ulasti. Isi bilen yabancilara kilometre basi 1 para
verilerek isin çabuklastirilmasi saglaniyordu.

Admin

INGILIZLER DEVREDE
Bir taraftan umduklari neticeyi bulamayan ve Alman
rekâbetine
karsi koyamayan Ingilizler, Irak ve Kuveyt petrol yataklarindan endise
duyduklari için her firsatta kargasa çikarmayi ihmâl etmediler. Bu
sebeple Balfour kabinesinde Demiryolu Sirketinden ayrildiklarini
1903'te resmen ilan ettiler. Demiryolu
1904'de
Hardan'a, Beyrut'a 1905'te ise Hayfa'ya vardi. 1902'de Konya'yi ziyaret
eden bir yabanci seyyah orada demiryolu sayesinde bir ziraat makineler
sergisi açildigini, halka ucuz ve taksitle ziraat makineleri
verildigini ve bunlarin tamiratinin da Eskisehir Demiryollarinda
yapildigini kaydetmektedir. Abdürresit Ibrahim Efendi adinda bir
Müslüman seyyah da 1912 yilina ait hatiratinda Hindistan, Türkistan,
Çin, Japonya ve Rusya'yi bastan basa dolastigini ifade ederek:
"Sultan'in adi anildiginda her ferdin hürmet gösterdigini ve
Müslümanlarin Bagdat Demiryollari için gösterdikleri fevkalâde gayreti"
dile getirmektedir.
Yol
çok kisa bir zaman içerisinde yapilmasindan sonra (8 yil) 1908 yilinda
tamamlandiginda Medine Gan'na yaklasinca Sultan Abdülhamid Han mukaddes
beldeye olan hürmeti dolayisiyla o kisma özel ray dösenmesi ve 56
km'lik güzergâhta sessiz lokomotif çalistirilmasini emretmistir.
Açilisin Sultanin tahta çikisinin yildönümüne rastlamasi için de özel
bir gayret gösterilmistir. Açilistan 8 yil sonra 1916'da yillarca bir
Arap Seyhi gibi yetistirilen Ingiliz casusu Lawrens'in tertibi ile
ayaklanan Mekke Serifi Hüseyin'in baskaldirmaslyla Bagdat Demiryolu
kundaklandi. Maalesef Serif yilda 40.000 sterlin için bize arka
çevirmisti. Ürdün'deki Mani'dan Medine'ye 680 km kadar yolu Ingilizler
bombaladilar. Ürdün kendi sinirlarindaki bu yolu günümüzde halen
kullanmaktadir.
1938'de
Kral Abdülaziz 50.000 Hicaz lirasi (yaklasik 350.000dolar) vaatte
bulundu. Ama bir sey yapilamadi. 1946 ve 1955'de konu yine gündeme
geldi. Ama bir faaliyet gösterilemedi. 1955'de 575.000 dolar ayrildi
ise de insaat sirketi komünizm isnadi ile kabul edilemedi. 1972'de
Suriye ve Ürdün kendi hatlarini kullandilar. Bagdat Demiryolu
tamamlaninca toplam demiryollarimizin 1856'ya
oranla
10 kat uzadigi kaydedilmektedir. Sultan Abdülhamid Han bu proje
tamamlandiginda eseri görmek için Hicaz'a gelecegini vaat etmis ancak
mahut nifaklar ve ardi arkasi kesilmeyen hâdiseler sebebiyle buna
firsat bulamamistir. 1888'de Macaristan'in, Istanbul ve Ankara'ya
demiryollarinin bir parçasi olarak baglandigi proje muazzam faydalar
saglamistir.
FAYDALARI
Bagdat
Demiryollari için 1905 senesine kadar 205.456.975 kurus 29 para gelir
saglandi ve 36.267.023 kurus 36 para gider kaydedildigi ifade
edilmektedir.. (Bu miktarlarin günümüze göre degerleri hesaplanmalidir).
1907 tarihli Beyrut Salnamesi'ne göre toplam gelir 323.990.508 kurus 7 para ve toplam gider 143.162.576 kurustur.
Böylece
net gelirin 180.827.931 kuru? 84 para oldugu anlasilmaktadir.
Demiryollari sebebiyle Bati'ya olan ihracatimizin da arttigi bir
vakiadir. 1888'de Almanya'ya yapilan ihracatimizm 2 milyon 300 bin
mark'tan 1893'de bes yil içinde %700 oraninda artarak 16 Milyon 500 bin
marka ulasmistir. 20. yüzylla girerken bu ihracat 28 milyon 900 bin
mark ile rekor seviyeye çikiyordu. (4)
Bagdat Demiryolu Projesi binlerce yerlesim yerini gelistirdi.
Nüfuslann
artmasina vesile oldu. Bagdat Demiryollannda kalan ray ve traversleri
getirenlere Ingilizlerin agirliginca altin vaat ettikleri filmlere konu
olmustur. Bugün geriye kalan Medine-i Münevvere bahçelerinde korkuluk
olarak kullanilan ray parçalari, Ambariye Köprüsü Medine Istasyonu
camisi ile kömürlü lokomotif ve ahsap vagonlardir.
Bütün
dünya Müslümanlarinin zengini ve fakiri ile imkânin ölçüsünde
destekledikleri hat umulanin üstünde bir performansla kisa sürede
bitirildi.
Hattin amaçlari söyle özetlenebilir:
a) Hacci kolayilstirmak ehl-i Islâm'm kemali sürat ve sihhatle ifal farizâi hacci serif edebilmeleri.
b)
Yabanci saldirisi vukuunda kutsal mahalleri korumak, bir düsmani
hariciye karsi merkezi hilâfeti seniyyeden asker yetistirilmesi maksadi
âli ve dindarânesinin gerçeklestirilmesi "Ingilizlerin Süveys'i kapatip
bölgeye saldirmalari halinde Osmanli Devleti zamaninda müdahale
edememesi endisesi vardi. Bu arada hatta yabanci müdahalesine engel
olmak için hükümet, hattin etrafinda Osmanli tebasi olmayanlarin hiçbir
sekilde maden isletmek, ocak açmak, ziraat yapmak veya mesken insa edip
ikâmet etmek hakkina sahip olmadiklarini ilan etmistir."
c)
Demiryolu tasimacilik için kullanilirken bölgeye gelen haci, tüccar ve
diger ziyaretçiler artacaktir. Bunun saglayacagi yarar hattin ziraat ve
sebzecilige verecegi hizmetin yaninda az kalir.
d)
Tebük-Medine arasi tahil ve sebze meyve tanmina elverislidir. Halbuki
ulasim güçlügü nedeniyle ürün pazara ulastirilamadan tarlada
çürümektedir. Hatta ucuza tasinacak ürünler topraktan alinan geliri
artirir. Öte yandan demiryolu ile medeniyet götürülecek yerlerden
insanlarin egitim ve ögretim alip insanca yasamalarinda yardimci
olacaktir.
Devlet din bilgileri vermek üzere ilk ve ortaokullar açabilecektir.
e)
Demiryolu ile gelenlere hizmet satabilecek halk gelirini artirma imkâni
bulabilecegi gibi Kurban Bayrami münasebeti ile küçük bas hayvan
ticareti kolaylasacakti.
Ingilizlerin
büyük bir endise ile basindan sonuna kadar izledikleri hat, bitiminde
II. Abdülhamid'in nüfuzuna dünya Müslümanlan nezdinde büyük katkida
bulunmus, Ingiliz sömürüsündeki Müslümanlar Halifeye minnet ve sükran
duygularini gönderdikleri mektuplar, telgraflar, yazdiklari siirlerle
ifade etmislerdi.
Ve....
Cennetmekân
Abdülhamid Han Hazretlerinin devri, çileler, entrikalar, oyunlarla dolu
aydinlarimizin (!) gaflet içinde bogulduklari bir devirdir. Kendisinin
düsmanlarinin tasdiki ile dahi bu kadar firâseti açik, siyasi bir dâhi
olmasina ragmen Devleti Aliyye-i Osmaniyenin çöküsüne mâni olamamistir.
Devrinde
ve devrinden sonra da anlasilamamis, talihsiz bir gönül sultanidir.
Kendisini sevmeyenler bile onun açtigi okullarda yetismislerdir.
Birlik,
beraberlik adina ta o günlerde yapilgimiz kanal açma, yollar yapma ve
demiryollari döseme gibi çagrilarimiz bugün âdetâ unutulmustur. Eserler
yok olma tehlikesi ile karsi karsiyadir. Biz bunu Novaybe (Misir),
Akabe (Ürdün),Maan, Tebük ve Medine hac seyahâtlerimizde defalarca
gördük.
Tebük-Bagdat,
Tebük-Maan, Amman, Suriye seyahâtlerimizde içimiz burkula burkula hazin
seyirlerle dolu yolculuklarimiz oldu, Ürdünlü kaptanimiz bize bu
yollari hüzünle anlatti. Çaresizlik içinde kivrandik durduk. Yollarda
raylar sökülmüs, ray hatlari halen hizmet edecek durumda, fakat isleri
tas toprak dolu.
Bugünkü
durum: Telefon direkleri sehir merkezierinde kerevet haline gelmis,
tastan yapilmis bos istasyon binalari dimdik ayakta, bazi yerlerde
demiryollari üzerine asfalt dökülmüs, vagon garajlari,
otobüs
garajiari haline getirilmis, parçalanmis tahta vagonlar, camiye çok
yakin olmasina ragmen musluklari çalinmis, kapilan parçalanmis,
paslanmis abdesthaneler...
Modern
sistem trenleri tasiyacak kadar ayakta olan o yollara bugün ne kadar
çok ihtiyacimiz var. Bu yollarin önemi o gün anlasilmadi ama keske
bugün anlasilabilse... Bizim Osmanli torunu oldugumuzu anlayan orta
yasli bir Arabin defalarca sarilip aglamasi bende bugünkü gibi hâlâ
simsicak ve bir hicrandir. Ve sanki bana "O gün öyle olsa bile yarinlar
öyle olmayacak" der gibiydi. Kardeslik ruhuyla dopdolu, yarinlarin
bizim oldugunu ifade edisini gözyaslarinin damlalarinda okudum.
Allah o günlerimizi geciktirmesin. Âmin.
Kaynaklar:
1) Eserleriyle ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid, Aydin Talay, Risâle Yay, Subat 1991, Istanbul.
2) Tarihte Türkler ve Almanlar, Süleyman Kocabas, Vatan Yay., Eylül 1988, Istanbul.
3) I. Bardaksi, Imparatorluga Vedâ, Ist. 1988.
4) II. Abdülhamid ve Islam Birligi, Dr. Cezmi Eraslan, Ötüken Yay., 1992, Istanbul.

» 116 Yıl Önce Karikatür Krizi ve Sultan Abdülhamid
» Sultan Abdülhamid Hân niçin tahttan indirildi?!.